اوضاع چك و سفته بي‌محل به قدري آشفته است كه 24درصد از كل زنداني‌هاي كشور فقط به همين دليل در زندان هستند و بانك‌ها هم تا جاي امكان براي صدور دسته‌چك سخت مي‌گيرند. با اين حال شايد لازم باشد يك‌بار تمام اما و اگرهاي چك و سفته را با هم مرور كنيم و اميدوار باشيم كه ديگر كسي به‌خاطر ندانستن قوانين مربوطه اسير زندان نشود.
تاريخچه
2500 سال پيش
قدمت نخستين چك ايراني به زمان هخامنشيان و بانكداري در دوران پيش از اسلام برمي‌گردد. چك، واژه‌اي فارسي و به‌معناي نوشته‌اي است كه با آن از پولي كه در بانك داريد مي‌توانيد مبلغي را دريافت كنيد يا به كسي حواله بدهيد. چك در طول زمان تغييرات زيادي داشته. به طور مثال: «چك، پول نقد است»، اين اصطلاح رايج كه حتما به گوش شما هم خورده يكي از نزديك‌ترين تعاريف چك است. از نظر بانكي چك نوشته‌اي است كه به واسطه آن صادركننده چك، پولي را كه در تاريخ معيني در بانك دارد، به ديگري واگذار مي‌كند. اين ديگري مي‌تواند شامل خود صادركننده چك هم بشود و شما چك را در وجه خودتان بنويسيد. هركدام از برگ‌هاي چك پاي 3نفر را وسط مي‌كشند؛ يعني غير از شما كه مبلغ چك را مي‌نويسيد و امضا مي‌زنيد، بانك و كسي كه چك را دريافت مي‌كند يا ذي‌نفع هم در روند پول كردن چك حضور دارند. دسته‌چك‌هاي فعلي 25يا 50برگي هستند و اگر شما تازه دسته‌چك گرفته باشيد تا چند سال بايد با دفترچه‌هاي 25برگي كار كنيد.
انواع
تضمين‌شده و برگشتي
با اينكه بيشتر ما چك را فقط همان كاغذي مي‌دانيم كه با تاريخ و مقدار مشخص در وجه شخص خاصي صادر شده، چك اقسام ديگري هم دارد. حتما شما هم اين نوشته معروف را پشت شيشه فروشگاه‌ها يا پاي صندوق‌ها ديده‌ايد كه صرفا از پذيرش چك‌هاي كارمندي حكايت مي‌كند. اما اين چك‌ها از نظر بانكي، چك‌هاي منحصربه فردي نيستند و تنها تفاوتشان اين است كه دارندگان آنها كارمندان دولت هستند. چك‌ها براساس اعتبار و شخص صادركننده چك به 4دسته اصلي تقسيم مي‌شوند.
چك عادي
همين چكي كه امروز از طلبكارتان گرفته‌ايد، چك عادي محسوب مي‌شود؛ چكي كه صاحب حساب به نام كسي كه از او پول مي‌خواهد، صادر مي‌كند و شما فقط درصورتي كه همان فردي باشيد كه چك به نام او نوشته شده، مي‌توانيد چك را نقد كنيد. مشكل اصلي اين چك‌ها غيرقابل اعتماد بودن آنهاست؛ يعني تا وقتي كه بانك پولتان را نقد نكرده، نمي‌توانيد از پر بودن حساب صاحب چك مطمئن باشيد. به توصيه بانك‌ها، چك‌هاي عادي را بايد فقط از افراد معتبر قبول كنيم نه كسي كه هيچ‌شناختي راجع به كسب و كارش نداريم.
چك تضمين‌شده
درست برخلاف چك‌هاي عادي، چك تضمين‌شده از طرف صاحب حساب صادر نمي‌شود و اين بانك است كه به شما چك مي‌دهد و پرداخت آن را تضمين مي‌كند. پس هر كسي مي‌تواند از بانك‌ها تقاضاي چك تضمين‌شده داشته باشد. براساس قانون، چك‌هاي تضمين‌شده به هيچ وجه قابل توقيف و مسدودشدن نيستند و از نظر حقوقي هيچ اتفاقي اعتبار اين چك‌ها را از بين نمي‌برد.
چك مسافرتي
اين چك‌ها كه حدود 10سالي مي‌شود وارد زندگي پولي ما شده‌اند، مثل چك‌هاي تضميني از سوي بانك صادر مي‌شوند و در هركدام از شعبه‌هاي بانك مربوطه يا كارگزاران بانك مي‌توانيد آن را نقد كنيد. مهم‌ترين هدف چك‌هاي مسافرتي، جلوگيري از اين طرف و آن طرف بردن پول و خطراتي است كه به واسطه آن به‌وجود مي‌آيد؛ اين چك جايگزيني براي جابه‌جايي پول‌هاي درشت است.
چك سفيدامضا
چك سفيدامضا يا تاراج تمام زندگي، خيلي با هم فرقي نمي‌كنند. وقتي شما بدون نوشتن رقم و اسم گيرنده و تاريخ، فقط چك را امضا بكنيد، يعني اجازه مي‌دهيد كه حامل اين چك هر رقمي كه دلش مي‌خواهد از حسابتان برداشت كند و اگر آهي در بساط نداشتيد، چك را برگشت بزند. قانون سمت كسي است كه چك را در دست دارد. پس خوب حواستان را جمع كنيد تا چك سفيدامضا نداشته باشيد. خيلي‌ها براي ضمانت از چك سفيدامضا استفاده مي‌كنند كه كار خطرناكي است.
چك برگشتي
قبل از نوشتن چك بايد از مقدار پول حسابمان اطمينان داشته باشيم، اگر اعتبار لازم براي وصول چك در حساب ما وجود نداشته باشد، چك برگشت مي‌خورد. علاوه بر اين اگر حساب شما به هر دليلي مسدود باشد يا با وجود اشكال با نمونه امضا در بانك و يا قلم‌خوردگي مواجه شود، چك غيرقابل پرداخت مي‌شود. در اين صورت كسي كه چك را به نام او نوشته‌ايد، مي‌تواند بعد از مراجعه به بانك و گرفتن گواهينامه عدم‌پرداخت از بانك براي اعلام وضعيت چك و طرح شكايت به دادسرا برود تا چك بلامحل يا برگشتي اعلام شود. از اينجا به بعد حكم جلب صادركننده چك بلامحل در دست شاكي است و مي‌تواند هر آن او را به زندان بيندازد. براساس قوانين جديد هم تمامي بانك‌ها و مؤسسات اعتباري غيربانكي از «اعطاي هرگونه تسهيلات»، «افتتاح هرگونه حساب سپرده جديد»، «ارائه دسته‌چك»، «گشايش اعتبار اسنادي»، «صدور ضمانت‌نامه» و «ارائه خدمات بانكي الكترونيك» به دارندگان سابقه چك برگشتي منع شده‌اند. پس قبل از اينكه چك بنويسيد، تمام شرايط موجود را بررسي كنيد و بي‌گدار به آب نزنيد.
به زندان نمي‌افتيد اگر...
اصولا بعد از برگشت چك، دادسرا به دارنده چك اجازه تعقيب قضايي مي‌دهد اما شرايطي هم در قانون پيش‌بيني شده كه در آنها اجازه تعقيب قضايي صادركننده چك بلامحل وجود ندارد:
ظرف 6ماه پس از تاريخ صدور چك، دارنده چك براي وصول وجه آن به بانك مراجعه نكرده باشد.
6ماه پس از تاريخ صدور گواهي عدم‌پرداخت از جانب بانك، دارنده چك درخواست تعقيب جزائي نداده باشد.
درصورتي كه چك بلامحل بعد از برگشت به شخص ديگري منتقل شده باشد كه در اين صورت شخص اخير حق تعقيب جزائي ندارد، مگر اينكه وارث دارنده چك باشد.
درصورتي كه صادركننده چك فوت كند.
درصورتي كه صادركننده چك قبل از تاريخ شكايت دارنده آن، وجه آن را نقداً به دارنده چك پرداخته و لاشه چك را دريافت داشته باشد.
درصورتي كه بعد از شكايت، شاكي ترتيب انتقال چك مورد شكايت را به ديگري بدهد هم تعقيب جزائي متوقف مي‌شود.
درصورت گذشت شاكي (دارنده چك بلامحل).
درصورتي كه صادركننده ثابت كند كه چك مفقود، سرقت، جعل شده يا از طريق كلاهبرداري يا خيانت در امانت و يا جرائم ديگري مانند تهديد و اجبار به‌دست آمده است.
صدور چك به‌صورت سفيد امضا، مشروط، بابت تضمين، وعده‌دار و تأمين اعتبار.
درصورت جنون متهم (با استناد به ماده ۵۱ قانون مجازات اسلامي مصوب سال ۷۵).
اگر شاكي بعد از صدور حكم قطعي گذشت كند؛ البته در اين صورت اجراي حكم موقوف مي‌شود و محكوم‌عليه فقط بايد مبلغي معادل يك سوم جزاي نقدي مقرر در حكم را پرداخت كند كه به دستور دادستان به نفع دولت ضبط خواهد شد.
چك حامل
چك در وجه حامل چكي است كه صاحب حساب با صدور آن به هر كسي كه چك را در دست داشته باشد، امكان وصول وجه آن را مي‌دهد؛ يعني چك مي‌تواند چندبار اين دست و آن دست شود و در آخر كسي كه چك به او رسيده، آن را وصول كند.
نظر شما